Zakony i zgromadzenia zakonne na świecie: Franciszkanie

Zakon Braci Mniejszych (OFM)
Ordo Fratrum Minorum
Order of Friars Minor (Franciscans)
Ordine dei Frati Minori (Francescani)
Orden de Frailes Menores (Franciscanos)
Ordem dos Frades Menores (Franciscanos)
Ordre des Frères Mineurs (Franciscains)
Orden der Minderen Brüder (Franziskaner)
Orde van de Minderbroeders (Franciscanen)

Data i miejsce założenia:
1209 rok - Włochy

Założyciel:
św. Franciszek z Asyżu - Francesco Bernardone

Liczba zakonników na świecie: 14 043 (w Polsce: ok. 1035) * dane z 2013 roku

Franciszkanie obecni są w krajach: Włochy, Malta, Portugalia, Hiszpania, Irlandia, Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Norwegia, Szwecja, Niemcy, Austria, Szwajcaria, Chorwacja, Słowenia, Bośnia i Hercegowina, Czechy, Słowacja, Polska, Ukraina, Białoruś, Litwa, Estonia, Rosja, Kazachstan, Węgry, Rumunia, Albania, Grecja, Cypr, Turcja, Izrael, Liban, Syria, Jordania, USA, Kanada, Meksyk, Jamajka, Haiti, Portoryko, Kostaryka, Gwatemala, Nikaragua, Salwador, Panama, Kolumbia, Wenezuela, Ekwador, Boliwia, Peru, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Argentyna, Chile, Egipt, Maroko, Senegal, Gwinea Bissau, Wybrzeże Kości Słoniowej, Burkina Faso, Togo, Benin, RŚA, RD Kongo, Kenia, Tanzania, Rwanda, Burundi, Uganda, Mozambik, Malawi, Zambia, Zimbabwe, Angola, Namibia, RPA, Madagaskar, Mauritius, Pakistan, Indie, Sri Lanka, Tajlandia, Wietnam, Chiny, Hongkong, Korea Płd., Japonia, Tajwan, Singapur, Malezja, Brunei, Filipiny, Indonezja, Papua Nowa Gwinea, Australia, Nowa Zelandia.

Dom generalny: Włochy (Rzym)

Habit aktualny:

Brązowy habit z nakładanym kapturem, przepasany białym sznurem
z trzema węzłami, przy boku możliwa koronka franciszkańska.

Nowicjusze: sznur bez węzłów

Strój nowicjuszy w polskich prowincjach: katowickiej, wrocławskiej
i poznańskiej.

W niektórych krajach misyjnych m.in. w Pakistanie, Indiach, Papui Nowej Gwinei, Jamajce - obok brązowego używany również habit w kolorze białym.

Duchowość:

Istotą franciszkańskiego powołania jest żyć w posłuszeństwie, w czystości i bez własności oraz zachowywać naukę i naśladować przykład Jezusa Chrystusa, czyli żyć według świętej Ewangelii. Św. Franciszek kładł nacisk na świadectwo radykalnego życia Ewangelią, co zobowiązuje także do apostolstwa, którego przykład dał Pan Jezus, zarówno słowem, jak i czynem.

Duchowość franciszkańska ma rys kontemplacyjno-apostolski i posiada kilka charakterystycznych cech. Przede wszystkim w jej centrum znajduje się Jezus Chrystus adorowany w tajemnicy Eucharystii, ale także Jezus Ukrzyżowany czczony w nabożeństwie do Męki Pańskiej. Ważny jest w zakonie duch modlitwy i pobożności, a także pokuty.

Spośród wszystkich cnót Pana Jezusa Franciszkanom szczególnie bliskie jest ubóstwo. Ubóstwo w życiu franciszkańskim przekształca się w miłość; bracia chcą naśladować Chrystusa ubogiego, który narodził się w ubogiej stajni, który nie miał gdzie głowy położyć, i który na krzyżu został odarty ze wszystkiego co posiadał; jednocześnie uznają Go za jedyne bogactwo swojego życia.

Kontemplacja ubóstwa Boga uczy franciszkanów postawy pokory i prostoty. Bracia dążą do tego, by nie wynosić się nad innych, ale obierać dla siebie zawsze miejsce ostatnie, być tymi najmniejszymi spośród ludzi, ponieważ – jak mówił św. Franciszek - człowiek jest tylko tym, czym jest w oczach Boga i niczym więcej. To daje prawdziwą wewnętrzną wolność, której owocem jest charakterystyczna dla duchowości franciszkańskiej radość.

Kolejną cechą typową dla franciszkańskiego sposobu życia jest braterstwo. Na wzór Chrystusa, który umył nogi swoim uczniom, bracia wyzbywają się miłości własnej, zwracają się ku wspólnocie, oddają jej swoją pracę i zdolności, aby w duchu służby zaradzać potrzebom współbraci. Duch braterstwa wyraża się także m. in. w tym, że wszyscy zakonnicy mają równe prawa i obowiązki, z wyjątkiem tych, które wynikają ze święceń kapłańskich. Hasłem zakonu jest: Pokój i dobro. Wcielanie w życie tych dwóch zasad jest gwarancją zachowania ducha braterskiego we wspólnotach między braćmi i z innymi ludźmi.

Ponadto duchowość franciszkańska kładzie nacisk na wierność Kościołowi Świętemu, któremu bracia poświęcają się całkowicie, starając się wypełnić polecenie Chrystusa skierowane do św. Franciszka: Idź i odbuduj mój Kościół.

Regułai Testament św. Franciszka

Działalność:

Franciszkanie angażują się w różnorodną działalność apostolską, choć znaczną jej część stanowi duszpasterstwo w ramach prowadzonych przez zakonników parafii. Franciszkanie głoszą również rekolekcje i misje ludowe, katechizują, prowadzą różne grupy duszpasterskie, w tym akademickie i młodzieżowe, posługują jako kapelani w szpitalach i domach opieki, opiekują się sanktuariami. Ponadto prowadzą szkoły, angażują się w pracę naukową na katolickich uczelniach wyższych, posiadają własne wydawnictwa, wydają czasopisma i publikacje katolickie, prowadzą ośrodki charytatywne, kuchnie dla ubogich, zajmują się ziołolecznictwem.

Ważną częścią działalności zakonu jest praca misyjna, opieka nad Franciszkańskim Zakonem Świeckich oraz opieka nad uświęconymi obecnością Pana Jezusa miejscami w Ziemi Świętej i organizowanie tam pielgrzymek.

Historia:

Początek zakonowi dał jeden z największych świętych Kościoła Katolickiego św. Franciszek z Asyżu (Franciszek Bernardone). Młodość spędził beztrosko, goniąc za sławą i zaszczytami świata. Zaczął jednak odczuwać, że wielkość, do której dąży nie jest tą wielkością, która jest mu przeznaczona. Był to początek jego nawrócenia.

W czasie jednej z długich modlitw w zrujnowanym kościółku św. Damiana w okolicach Asyżu usłyszał z krucyfiksu nad ołtarzem głos Pana: Franciszku, idź i odbuduj mój Kościół. Franciszek odczytał to wezwanie dosłownie i rozpoczął materialną odbudowę tego kościółka. Zrzekł się jednocześnie przed biskupem asyskim całego swojego majątku, ubrał ubogą tunikę i przez dwa lata prowadził życie pokutnicze i pustelnicze.

Gdy usłyszał Ewangelię o rozesłaniu apostołów i o ich ubóstwie, rozpoznał w tych słowach własne powołanie i misję. Przepasał tunikę białym sznurem i zaczął wtedy nawoływać do pokuty. Wkrótce zaczęli do niego dołączać inni mężczyźni zarówno dobrze urodzeni, jak i z warstwy plebejskiej; wszyscy żyli w braterskiej wspólnocie jako dzieci jednego Ojca.

Po pewnym czasie, w 1209 roku, bracia z Franciszkiem na czele, udali się do Ojca Świętego Innocentego III po aprobatę swojego sposobu życia. Rok ten przyjmuje się za początek zakonu franciszkańskiego. Uzyskawszy ustne zatwierdzenie papieża oraz pozwolenie na nieskrępowane głoszenie pokuty rozpoczęli apostolstwo wędrowne, co było nowością w Kościele, gdyż do tej pory we wszystkich zakonach ślubowano stałość miejsca. Franciszkanie są więc pierwszym zakonem bez takiego zobowiązania, a bracia posyłani byli w różne miejsca według potrzeb. Franciszek jeszcze za swojego życia wysyłał braci do Afryki i na Wschód dając początek misyjnej tradycji Franciszkanów.

Równolegle do wspólnoty męskiej zaczęła tworzyć się wspólnota żeńska pod przewodnictwem św. Klary, która zafascynowana ideałami Franciszka, postanowiła prowadzić podobny styl życia wraz z towarzyszkami, dając początek zakonowi Klarysek.

Już od początku istnienia zakonu wśród braci uwidaczniały się różnice w rozumieniu franciszkańskiego sposobu życia; byli to tzw. gorliwi (lub spirytualni) oraz konwentualni. Od XIV wieku z konwentualnych zaczęły wyłaniać się nowe zreformowane wspólnoty. Te, które przetrwały utworzyły na początku XV wieku gałąź obserwantów (w Polsce w niektórych prowincjach nazywani byli Bernardynami), ciągle jeszcze będąc jednym zakonem z konwentualnymi.

W 1517 roku papież uznał, że niemożliwe jest dalsze istnienie dwóch gałęzi w ramach jednego zakonu. Rozdzielił więc obie gałęzie na dwa osobne zakony, każdy z odrębnym zarządem i strukturami. Obserwanci kładli nacisk na bardziej ascetyczny tryb życia, natomiast konwentualni prowadzili życie w licznych wspólnotach (konwentach) zakładanych zazwyczaj w dużych ośrodkach miejskich, koncentrując się na głoszeniu Ewangelii.

Franciszkanie Konwentualni w takim kształcie przetrwali do dziś; w łonie obserwantów zaś, pod wpływem dalszych pragnień powrotu do pierwotnego ideału franciszkańskiego, szybko zaczęły wyłaniać kolejne zreformowane wspólnoty (Reformaci w 1532 roku, Alkantaryści w 1563 roku i Rekolekci w 1579 roku), prowadzące bardziej surowszy styl życia, z większą ilością czasu poświęcanego modlitwie. Podlegali oni przełożonemu generalnemu obserwantów, jednak cieszyli się nieco większą autonomią, posiadali także odrębne statuty, pozwalające im prowadzić tryb życia zgodny z ich rozumieniem ideału franciszkańskiego i tworzyć własne struktury: klasztory i prowincje.

Z biegiem lat różnice między poszczególnymi gałęziami obserwantów zaczęły zanikać. W 1897 roku papież Leon XIII zniósł wszystkie odrębności w zakonie. Odtąd cały zakon posiada jednolite ustawodawstwo i jest dziś znany na świecie po prostu jako Franciszkanie lub Bracia Mniejsi. W Polsce w niektórych prowincjach, Franciszkanów nadal zwyczajowo nazywa się Bernardynami lub Reformatami, nie ma jednak faktycznych różnic między nimi a innymi prowincjami Franciszkanów.

W 1525 roku z obserwantów wyłoniła się jeszcze jedna gałąź – Bracia Mniejsi Kapucyni, którzy stali się autonomicznym zakonem i takim pozostają do dziś.

W chwili śmierci św. Franciszka w 1226 roku, Zakon Braci Mniejszych liczył już ponad 5000 zakonników, natomiast w 1282 roku zakonników było ponad 30 000. W 1517 roku, gdy zakon został podzielony na dwie niezależne gałęzie, Obserwantów było ok. 30 000. Liczba ta wzrosła do ponad 60 000 braci w 1680 roku. Liczebny szczyt zakon zanotował sto lat później, osiągając 70 000 braci i 167 prowincji. Aż do Rewolucji Francuskiej Franciszkanie byli najliczniejszym zakonem w Kościele.

Rewolucja zadała cios zakonowi, który zmalał do 14 440 braci w 1889 roku, wśród których było 6229 Obserwantów, 5733 Reformatów, 1621 Rekolektów i 858 Alkantarystów. Po zjednoczeniu tych gałęzi w 1897 roku zakon zaczął się rozwijać. W 1938 roku było już 25 720 braci, osiągając liczbę 27 136 zakonników w 1963 roku. Okres posoborowy to spadek liczebny Franciszkanów do 14 043 braci w 2013 roku.