Zakony i zgromadzenia zakonne na świecie: Cystersi

Zakon Cysterski (OCist)
Ordo Cisterciensis
Ordine Cistercense (Cistercensi)
Order of Cistercians (Cistercian)
Orden del Císter (Cisterciense)
Ordem de Cister (Cisterciense)
Ordre Cistercien (Cisterciens)
Zisterzienserorden (Zisterzienser)

Data i miejsce założenia:
1098 rok - Francja

Założyciele:
św. Robert z Molesme
św. Alberyk z Citeaux
św. Stefan Harding

od lewej:
św. Alberyk, św. Robert,
św. Stefan

Liczby: 1688 zakonników na świecie (w tym 756 kapłanów); w Polsce 117, w tym 86 kapłanów * dane z 2008 roku

Cystersi obecni są w krajach: Polska, Włochy, Hiszpania, Francja, Holandia, Niemcy, Szwajcaria, Austria, Czechy, Węgry, Słowenia, USA, Kanada, Brazylia, Chile, Erytrea, Etiopia, Wietnam, Sri Lanka.

Dom generalny: Włochy (Rzym)

Habit aktualny:

W większości klasztorów na świecie, także w Polsce:
Biały habit z czarnym szkaplerzem z kapturem, przepasane czarnym szerokim pasem.

W niektórych krajach, zwłaszcza w Niemczech, Austrii, Sri Lance szkaplerz z guzikami bez kaptura, lub koloratka (m.in. w Polsce w Szczyrzycu).

W USA, na Węgrzech oraz w niektórych klasztorach w Niemczech, Austrii i Wietnamie: szkaplerz z białym kołnierzykiem.

W Polsce w Szczyrzycu - szkaplerz bez kaptura z koloratką

Pojedyncze klasztory we Francji, Kanadzie, Szwajcarii - zamiast czarnego szerokiego pasa, pas skórzany.

W czasie modlitwy chórowej używana kukulla -
biały płaszcz z szerokimi rękawami

Nowicjusze - habit, szkaplerz i pas biały

Cystersi w Etiopii

Cystersi na Sri Lance

Duchowość:

Cystersi żyją według reguły św. Benedykta. Cechami wyróżniającymi zakon są: chrystocentryzm, czytanie duchowne (tzw. lectio divina), pokora oraz wierność ideałom monastycznym. W myśl benedyktyńskiej zasady: ora et labora – módl się i pracuj, główne punkty porządku mniszego dnia wyznacza służba Bogu i praca. Służba Bogu, czyli modlitwa, to m.in. Msza Święta, modlitwa monastyczną Liturgią Godzin, półgodzinne rozmyślanie, lectio divina z wykorzystaniem tekstów Pisma Św. i Ojców Kościoła, adoracja Najświętszego Sakramentu, różaniec oraz modlitwa osobista. Dzięki nim mnisi mogą wznieść swój umysł i uczucia do rzeczy Bożych, rozważać Jego Słowo i na nie odpowiadać. Do życia modlitwy należy także odprawianie dni skupienia duchowego i rekolekcji. Kontemplacji sprzyja także odosobnienie od świata.

Ważne miejsce w duchowości cysterskiej zajmuje kult Eucharystii. Szczególną czcią otaczana jest również w zakonie Najświętsza Dziewica Maryja, która jest wzorem życia monastycznego.

Cystersi w formule profesji ślubują stałość (nie tylko przebywania do śmierci w klasztorze, który wybrali, ale także „stałość umysłu, woli i serca” w podjętym życiu monastycznym), przemianę obyczajów (ciągłe nawracanie się do Boga, ale przede wszystkim dostosowanie swoich obyczajów do monastycznego sposobu życia) i posłuszeństwo (posłuszeństwo Bogu w decyzjach przełożonych).

Mnisi starają się naśladować Chrystusa dźwigającego krzyż poprzez pokutę i umartwienia: przez zachowywanie klauzury, milczenia, wstrzemięźliwości, postu. Cystersi preferują surowość i prostotę.

Duże znaczenie w cysterskiej codzienności odgrywa życie wspólnotowe. Wstępując do zakonu mnisi wybierają opactwo, w którym modlą się i pracują do śmierci. Na czele klasztoru stoi przełożony zwany opatem.

Reguła św. Benedykta

Działalność:

Głównym zadaniem mnichów cysterskich jest modlitwa monastyczna oraz praca w klasztorze oraz gospodarstwie klasztornym, zwłaszcza ręczna. Benedyktyński charyzmat gościnności realizują przyjmując gości i pielgrzymów w domach, w których można posilić ciało, jak i ducha. W niektórych opactwach m.in. w Polsce cystersi prowadzą parafie, domy rekolekcyjne, szkoły, troszczą się o pielgrzymów, oddają pracy w służbie nauki i w dziedzinie kultury. Cystersi wytwarzają także produkty spożywcze, które później sprzedają w przyklasztornych sklepikach.

Historia:

Założycielami Zakonu Cysterskiego są święci opaci: Robert z Molesme, Alberyk z Citeaux i Stefan Harding. Każdy z nich wniósł w kształt zakonu coś, co stało się charakterystycznym elementem cysterskiej tożsamości. Pierwszym opatem był św. Robert z Molesme. W młodości wstąpił do benedyktynów w Moutier-la-Celle we Francji. W życiu zakonnym odznaczał się gorliwością, umiłowaniem modlitwy, milczenia i samotności. Mianowany opatem w innym klasztorze chciał przywrócić w nim pierwotną dyscyplinę, co zakończyło się niepowodzeniem; wrócił więc do macierzystego klasztoru. Kolejną próbę reformy podjął w 1075 roku zakładając w Molesme nowy klasztor i zaprowadził w nim surową dyscyplinę. Mnisi żyli w ubóstwie, samotności, mieszkali w chatkach zbudowanych własnoręcznie i pracowali na własne utrzymanie. Jednak z czasem klasztor zaczął zatracać pierwotnego ducha prostoty, ubóstwa i osamotnienia. Próby przywrócenia go znów zakończyły się fiaskiem, dlatego św. Robert wraz z grupą 21 braci opuścił Molesme i w 1098 roku założył nowy klasztor w Citeaux w miejscu leżącym za trzecim kamieniem milowym (łac. „cis tertium lapidem”) starorzymskiego szlaku, stąd łacińska nazwa miejscowości: Cistercium. Od niej właśnie zakon wziął swoją nazwę. Klasztor został kanonicznie erygowany. Były to narodziny Zakonu Cystersów, którego celem było wierne przestrzeganie reguły św. Benedykta „co do joty”.

Mnisi żyli bardzo surowo; jadali raz dziennie, pożywienie było równo rozdzielane, nie spożywali białego chleba, nie używali przypraw, spali w ubraniach na siennikach we wspólnym dormitorium, w nocy wstawali by śpiewać psalmy w nieogrzewanych Kościołach. Odzież była prosta i skromna. Praca fizyczna była częścią ich codziennych zajęć.
.

Po roku z św. Robert wrócił z Citeaux do Molesme na prośbę tamtejszych mnichów. Jego następcą na urzędzie opata Citeaux został św. Alberyk. Za jego rządów cystersi otrzymali zatwierdzenie papieskie, zamieniono też habit benedyktyński na biały z czarnym szkaplerzem. Mnisi zrezygnowali z zatrudniania płatnych pracowników; wszystkie prace w klasztorze wykonywali sami. Alberyk utworzył w zakonie odrębną grupę zakonników, tzw. braci konwersów, których główną troska była praca fizyczna na rzecz wspólnoty, aby mnisi nie zaniedbywali modlitwy. Otrzymali oni nowy, nieznany dotąd w Kościele, status: byli pełnoprawnymi członkami wspólnoty z wyjątkiem prawa uczestniczenia w kapitule. Podobnie jak mnisi odbywali nowicjat, w czasie którego oprócz formacji duchowej, przyuczano ich do zawodu. Wykonywali podstawowe prace fizyczne związane z normalnym funkcjonowaniem opactwa. Umożliwiali mnichom wypełnianie obowiązków chóralnej modlitwy. Ze względu na zwiększony wysiłek konwersi mieli przedłużony odpoczynek nocny i złagodzony post. Obowiązywało ich zupełne milczenie w czasie pracy. W godzinach kanonicznych pacierzy brewiarzowych odmawiali w miejscu pracy własne modlitwy. Sprawowali opiekę nad podróżnymi, rozdawali pożywienie biednym przy bramie klasztornej. Konwersi stanowili zwykle większą część klasztornej wspólnoty. Przykładowo w opactwie w Clairvaux w połowie XII w. Było ok. 200 mnichów i 300 konwersów.

Po 10 latach rządów Alberyka, nowym opatem został św. Stefan Harding. Jemu zakon zawdzięcza sporządzenie konstytucji zwanych Carta Caritatis (Karta Miłości). Dokument m.in. określał sposób życia zakonników, regulował wzajemne stosunki między klasztorami cysterskimi i ich filiami, wprowadził obowiązkowe kapituły generalne w Citeaux, której powierzył rządy nad zakonem, a także raz w roku wizytację w filii przez opata klasztoru macierzystego oraz niezależność materialną i administracyjną każdego klasztoru. Ważną rolę odgrywała wewnętrzna jednolitość zwyczajów, dyscypliny, porządku dnia, identyczność ksiąg liturgicznych, jednorodność budowli: kościoła i klasztoru. Tę jednolitość utrzymywano poprzez coroczne kapituły generalne oraz wizytacje klasztorów, z których sprawozdanie przedstawiano kapitule. Przepisy zapewniały jednak autonomię każdego klasztoru odnośnie określania szczegółowych form życia w zależności od miejscowych warunków. Sam opat Citeaux nie miał jakichś szczególnych uprawnień. Dokonano również reformy liturgicznej i chorału gregoriańskiego wchodzącego w skład zarówno Mszy Św., jak i oficjum. Mnisi wrócili do pierwotnej, prostej i surowej liturgii. Zrezygnowano też z ozdabiania kościołów, z bogatych szat i naczyń liturgicznych.

Cystersi wnieśli do Kościoła Powszechnego nowy model organizacyjno-prawny klasztorów. Nowo powstające zakony jak i już istniejące, z czasem przejęły i wprowadziły do swojego ustawodawstwa dwa elementy prawa cysterskiego, a mianowicie: kapitułę zakonną i wizytację klasztorów. W XIII wieku zostały one zalecone przez Kościół wszystkim zakonom. W ten sposób stały się one instytucją powszechną w prawie zakonnym aż do dnia dzisiejszego.